🥣 सातुको स्वाद, संस्कृतिको मिठास — सातु खाने विशेष दिन

🌾 जौंको सातु खाने दिन — पञ्चाङ्ग, परम्परा र आयुर्वेदको समिश्रण

नेपाल तथा हिन्दू संस्कृतिमा हरेक तिथिको आफ्नो मौलिक महत्त्व हुन्छ। त्यस्ता दिनहरू केवल धार्मिक आस्थासँग मात्र होइन, प्रकृति र शरीरको सन्तुलनसँग पनि गहिरो सम्बन्ध राख्दछन्। आजको दिन, बैशाख शुक्ल त्रयोदशी, हिन्दू पात्रो अनुसार “सातु खाने दिन” हो — जुन पञ्चाङ्ग, परम्परा र आयुर्वेदको समिश्रणमा आधारित एक विशेष अवसर हो।

🕉 पञ्चाङ्ग अनुसारको विशेषता
तिथि: शुक्ल त्रयोदशी

वार: बुधबार

नक्षत्र: हस्त

योग: शोभन

राशि: चन्द्रमा कन्यामा

शास्त्रीय दृष्टिकोणले त्रयोदशी तिथि पवित्रता, शुद्धता, तर्पण र शिवभक्तिका लागि उपयुक्त दिन हो। यही दिनलाई सातु त्रयोदशी पनि भनिन्छ, जहाँ सातुको सेवन गर्नु पवित्र र स्वास्थ्यदायक मानिन्छ।

🪔 हिन्दू परम्परामा सातुको स्थान
यो दिन प्राचीन हिन्दू परम्परामा पितृहरूको तर्पण दिने र सातु ग्रहण गर्ने दिनका रूपमा मनाइन्छ।

सातु दान, जल दान, र चिसो खानेकुरा बाँड्नाले पुण्य प्राप्त हुने विश्वास रहिआएको छ।

सातु विशेष गरी गर्मी महिनामा शीतलता दिने र शरीरलाई स्वच्छ राख्ने आहार हो, त्यसैले आजको दिन यो सेवन गर्नु शुभ मानिन्छ।

🌿 आयुर्वेद अनुसार सातुको महत्त्व

सातु भनेको भुटेको जौं (वा कहिलेकाहीँ चना) लाई पिसेर बनाइएको पिठो हो। आयुर्वेदमा यसलाई शीतल, पौष्टिक र पाचक खाद्य पदार्थका रूपमा वर्णन गरिएको छ।

✅ गर्मीबाट राहत दिन्छ
✅ शरीरमा ऊर्जा र ताजगी ल्याउँछ
✅ पाचन तन्त्रलाई सन्तुलनमा राख्छ
✅ प्यास कम गर्छ र डिहाइड्रेसन रोक्छ
✅ हाइ ब्लड प्रेशर, डाइबेटिजजस्ता रोगका लागि उपयोगी

विशेषगरी गर्मीयाममा सातु खाँदा शरीरमा जल–नमक सन्तुलन कायम रहन्छ र थकान कम हुन्छ।

🥣 सातु कसरी खाने?
सामग्री:

भुटेको जौंको पिठो (सातु)

चिसो पानी

स्वाद अनुसार सख्खर वा गुड (मह होइन)

थोरै नून र जिरा (यदि नूनिलो स्वादमा चाहिएको हो भने)

सेवन विधि:

२ चम्चा सातुलाई चिसो पानीमा घोली, सख्खर वा गुड हालेर पिउन सकिन्छ।

यसलाई उपवासको बेला पनि सेवन गर्न सकिन्छ।

धार्मिक तर्पण पछि प्रसादका रूपमा पनि ग्रहण गरिन्छ।

परम्परा, प्रकृति र स्वास्थ्यको संगम
जौंको सातु खाने परम्परा कुनै सामान्य रीतिरिवाज होइन, यो हजारौं वर्ष पुरानो जीवनशैलीसँग जोडिएको संस्कार हो — जहाँ पञ्चाङ्गले समय देखाउँछ, परम्पराले संस्कार दिन्छ र आयुर्वेदले स्वास्थ्यको ख्याल गर्छ।

आज हामीले एउटा गिलास सातु पिउँदा शरीर शीतल हुन्छ, पितृहरूलाई श्रद्धा अर्पण हुन्छ, र हाम्रो संस्कृतिप्रतिको प्रेम पनि अझ गहिरो हुन्छ।